Lateks nedir?; Hevea brasiliensis isimli bitkinin özsuyudur ve kauçuğun ham maddesidir. Lateks kullanıldığı malzemelere esneklik ve sağlamlık kazandırır. Ucuz olduğu için birçok endüstüriel alanda kullanılır. Sağlık endüstürisin de başta doktor eldiveni (lateks eldiven) olmak üzere, tansiyon aletinin kauçuk kısmı, ilaç şişelerinin kapağı, sonda, kan alma turnikeleri gibi birçok tıbbi malzemenin yapımında kullanılır. Sağlık sektörü dışında bebeklerimizi beslediğimiz biberon memesi, doğum kontrolü için kullandığımız kondomlar, oyuncak balonlar da lateksten yapılmaktadır. Lateksten elde edilen ürünlerin üretimi sırasında thiurams, phenylenediamine gibi bazı kimyasalların eklenmesi gerekir. Bu kimyasal maddeler ve/veya lateksin kendisi (lateks proteinleri) alerjik yatkınlığı olan bireylerde alerjik hastalıklara yol açar.
Lateks alerjisi nedir?; Lateks alerjisi genellikle sağlık çalışanlarında görülen bir meslek hastalığı olmasına karşın sağlık çalışanları tarafından iyi tanınmayan bir hastalıktır. Hastalığın ana kaynağı tıbbi müdahaleler sırasında kullanılan lateksten yapılan tıbbi eldivenlerdir (doktor eldiveni). Dolayısıyla özellikle lateks eldivenleri yoğun kullanan meslek gurubları (doktor, diş hekimi, ebe, hemşire, tıp ve diş hekimliği öğrencileri) risk altındadır. Sağlık çalışanlarında görülme sıklığı %4-10’dür . Alerjik hastalığı olanlarda (alerjik rinit ve/veya astım, atopik egzema, gıda alerjisi) ve sık ameliyat geçirenlerde lateks alerjisi gelişme riski artar.
Lateks alerjisi nedenleri; Sağlık çalışanı olmayanlarda latekse farklı şekillerde maruz kalırlar ve bu maruziyet son yıllarda giderek artmaktadır. Doktor eldivenleri pratik, ucuz ve el becerilerini sınırlamadığı için gündelik yaşamın bir parçası olamaya başlamıştır. Ev hanımları (ev temizliğinde), aşçılar ve pastacılar (yemek ve pasta yapımı sırasında ) , işportacılar, büfeciler, tezgahtarlar yoğun bir şekilde kullanmaktadır. Yine kondom, biberon, oyuncak balon halk arasında yaygın kullanılan ürünlerdir. Hastalık gereği sık ameliyat olan ya da sık hastaneye yatan hastaları tedavileri sırasında doktor eldivenlerine ve diğer lateksten yapılmış tıbbi araçlara yoğun bir şekilde maruz kalırlar. Örneğin Spina bifidalı veya meningomiyeloseli (doğuştan olan omurga ve omirilik hastalığı) olan çocuklar sık ameliyat geçirdiği için bu çocuklar sağlık çalışanı olmasa da yüksek oranda lateks alerjisi geliştirirler. Bu risk %20 den fazladır.
Lateks alerjisi belirtileri; Lateks eldivenler (doktor eldivenleri) en sık alerji yapan tıbbi malzemedir. Lateks alerjisi olan hastalar lateks eldiven giydiği zaman el ve bilekte kızarıklık, kaşıntı, kabarıklık ve şişme (ürtiker ve/veya anjioödem) ve/veya egzema (kontakt dermatit) gelişir. Lateks doktor eldivenleri daha kolay giyilebilmesi için genellikle pudralı olarak üretilir. Bu pudralar nişastadan yapılır ve lateks protein içerirler. Pudralı lateks eldivenleri giyerken pudra partikülleri soluduğumuz havaya karışarak lateks alerjisi olan hastalarda alerjik rinit, göz alerjisi, alerjik astıma yol açar.
Lateks ağaçtan elde edilen bir bitkinin öz suyu olduğu için yapısı birçok meyvenin biyolojik yapısı ile benzerlik gösterir. Bu nedenle lateks alerjisi olan hastalarda bazı meyve ve sebzeler alerjik belirtilere yol açabilir (lateks-meyve sendromu = latex-fruit syndrome) fakat temel alerjen latekstir. En sık lateks-meyve sendromu yapan gıdalar; muz, kivi, kestane, şeftali, ananas, ceviz, fındık, kereviz, avakado, elma, havuç, kavun, armut, kiraz-vişne, çilektir. Lateks–meyve sendromunda alerjiden sorumlu gıda alındıktan sonra dudak, dil ve ağız içinde kaşıntı, şişlik ve ses kısıklığı (oral alerji sendromu) yada diğer alerji belirtileri (deride yaygın ürtiker, anjioödem , bulantı kusma, ishal, karın ağrısı, nefes darlığı, tansiyon düşüklüğü ) yada anafilaksi gelişir. Muz, kivi, kestane, şeftali en sık lateks- meyve sendromu yapan gıdalardır. Bir hasta lateks alerjisi tansı aldıktan itibaren lateks- meyve sendromu yapan en sık gıdalardan uzak durması ve diğer gıdaları ise alerjiye neden olduğu takdirde yememesi tavsiye edilir.
Lateks alerji testi; Lateks alerjisi tanısı deri prick testi, deri yama testi ve lateks spesifik IgE tayini ile konur.
Lateks alerjisi tedavisi; Lateks alerjisi olan hastalar sağlık kuruluşlarında tedavileri yapılırken lateks içermeyen tıbbi malzemeler ile müdahale edilmelidir. Lateks alerjisi olan hastalar, özellikle diş hekimi, tüm cerrahi branştaki hekimlere (örnek: kadın doğum, genel cerrahi, kalp damar cerrahisi gibi) lateks alerjisi olduğunu muhayene olmadan önce bildirilmelidir ve bu branşlara muhayene olmaya giderken lateks içermeyen eldiven yanlarında götürmelidir. Bu hastalar ameliyat olacak ise ameliyat günü ilk vaka olarak alınmalı, tüm tedavileri lateks içermeyen eldiven ve malzemeler ile yapılmalıdır. Eğer bu tedbirler alınmaz ise hastalar ameliyathanede alerjik nezle, alerjik astım atağı veya ameliyat sırasında eldivenlerin iç organlara direkt temasına bağlı anafilaksi geçirebilir. Ameliyat sırasında gelişen anafilaksilerin en sık 2. nedeni lateks alerjisidir.
Tedavide sağlık çalışanı olmayanlar için lateks içeren ürünler ile temasın kesilmesi ve lateks ile çapraz reaksiyon veren gıdaların diyetten çıkarılması yeterlidir. Sağlık çalışanlarında ise bu tedbirlere ilaveten, çalışanlar lateks eldivenlerin kullanılmadığı çalışma alanlarında görevlendirilir. Sağlık çalışanı cerrah ise ameliyatlarını lateks içermeyen eldivenlerle yapması ve ameliyathanede alerjik riniti ve astımı gelişiyorsa bu hastalıklara ilişkin ilaçları düzenli alması önerilir.
Lateks alerjisi nasıl geçer?; Hastalık başladıktan sonra ömür boyu sürer. Lateks alersisinde aşı tedavisi çalışmaları sürmektedir. Ülkemizde lateks alerji aşısı yoktur.